مدیریت ناترازی میان تولید و مصرف بنزین

تلویزیون صنعت ایران گزارش می دهد:

به گزارش خبرنگار تلویزیون صنعت ایران و به نقل از خبرگزاری صداوسیما، در برنامه میز اقتصاد امروز شبکه خبر به موضوع ناترازی میان تولید و مصرف بنزین پرداخته شد و آقایان عماد رفیعی کارشناس انرژی، سینا صفار کارشناس انرژی اندیشکده سیاستگذاری شریف و ناصر عاشوری دبیرکل انجمن صنفی کارمایی صنعت پالایش نفت در این برنامه به بحث و تبادل نظر پرداختند.

عماد رفیعی کارشناس انرژی در ابتدای برنامه با بیان این که اتفاقی که امروز در حوزه واردات بنزین در حال رخ دادن است، از نظر تاریخی غیرعادی نبوده و قابل پیش بینی بود که به این نقطه می‌رسیم، گفت: میزان تولید بنزین حدود ۷ تا ۸ میلیون لیتر کمتر از مصرف است؛ این در حالی است که ایران در بین کشور‌های دنیا، کشوری با ظرفیت پالایشی بالاست و این ظرفیت نیز مبتنی بر تولید بنزین بیشینه تعریف شده است.

وی با تأکید بر این که از نظر تولید بنزین نسبت به جمعیت، نقص خاصی در حوزه پالایشگاهی وجود ندارد، افزود: باید در زمینه مدیریت کردن مصرف، برنامه ریزی‌های بسیار بهتری صورت بگیرد.

قیمت پایین بنزین مصارف ثانویه را به وجود آورده است

سینا صفار کارشناس انرژی اندیشکده سیاستگذاری شریف نیز بیان کرد: در مورد ناترازی بنزین، گروهی از کارشناسان معتقدند که به علت بهم ریختن تنظیم میان تولید، ناترازی بنزین ایجاد شده؛ یعنی اگر دولت می‌توانست ظرفیت پالایشی را به خوبی مدیریت کند، اکنون به ناترازی نمی‌رسیدیم، اما مسئله دیگر، بالا بودن مصارف شخصی به علت پایین بودن قیمت بنزین است.

وی با تأکید بر این که افزایش قیمت بنزین نمی‌تواند تنها راهکار مؤثر بر مصرف بنزین باشد، بیان کرد: قیمت پایین بنزین هم سبک زندگی را تغییر داده و هم مصارف ثانویه را ایجاد کرده؛ یعنی مسافت خانه تا محل کار افزایش یافته، اما در کنار این، عدم توسعه یافتگی حمل و نقل عمومی و مصرف غیربهینه خودرو‌ها نیز بر ناتراز شدن بنزین مؤثر است.

صفار در ادامه با اشاره به گزارش گروه انرژی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گفت: متوسط مصرف بنزین خودرو‌های ایران ۲۳ درصد بیشتر از استاندارد‌های جهانی است و بر خلاف تصور عموم، ظاهراً خیلی هم مصرف بنزین خودرو‌های ما بالا نیست.

وی با بیان این که قیمت پایین بنزین مصارف ثانویه‌ای مثل روشنایی و گرمایش را نیز به وجود آورده، بیان کرد: مصارف ثانویه با قاچاق بنزین دامن زده است.

تولید بنزین پالایشگاه‌ها نسبت به سال‌های قبل افزایشی است

ناصر عاشوری دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت نیز در ادامه این برنامه اظهار کرد: پالایشگاه‌های کشور وظیفه تأمین سوخت و فرآورده‌های ویژه برای خوراک صنایع پایین دستی کشور را برعهده دارند. آمار‌ها نشان می‌دهد که پالایشگاه‌ها نسبت به سنوات گذشته افزایش تولید داشته اند. با توجه به نوسانی که ممکن است با توجه به تعمیرات اساسی پالایشگاه‌ها به وجود بیاید، به طور میانگین در هر روز ۱۱۰ تا ۱۱۲ میلیون لیتر بنزین تولید می‌کنیم، اما مصرف روزانه بین ۷ تا ۸ میلیون لیتر از این میزان بیشتر است.

وی اضافه کرد: کیفیت این بنزین یورو ۴ و یورو ۵ است، اما به علت مصرف بالای بنزین، تقاضای دولت این است که ما خیلی روی بنزین‌های یورو ۴ و یورو ۵ کار نکنیم و تلاشمان این باشد که نیاز کشور را تأمین کنیم. پالایشگاه‌ها با تمام ظرفیت و سه شیفت مشغول تولید بنزین هستند و اگر مصرف مدیریت شود، نه تنها نیازی به واردات نداریم، بلکه می‌توانیم صادر کننده باشیم.

عاشوری ادامه داد: اکنون ۱۳ طرح مصوب برای توسعه پالایشگاه‌های موجود کشور وجود دارد، اما به علت مشکلات تأمین ارزی و ریالی و خرید قطعات با توجه به تحریم، مشکلاتی در اجرای آن‌ها داریم. ۸۰ درصد قطعات پالایشگاهی از داخل کشور و مابقی باید از خارج کشور تأمین شود. طبق صورت‌های مالی سال ۱۴۰۲ دولت حدود ۱۶۸ هزار میلیارد تومان به پالایشگاه‌ها بدهی دارد و این هم اجرای طرح‌ها را با مشکل مواجه کرده است.

وی تأکید کرد: این بدهی بابت تهاتر بین خوراک نفت خام و محصولاتی مانند بنزین، گازوئیل و سوخت هواپیماست که به دولت تحویل می‌دهیم. دولت و مجلس علی رغم خصوصی بودن پالایشگاه‌ها و لزوم پاسخگویی آن‌ها به سهامدارانشان، تکالیفی را در بودجه می‌آوردند که فشار‌ها را بر صنعت پالایش نفت افزایش می‌دهد؛ مانند تکالیف حوزه نفتا، لوبکات و وکیوم باتوم.

داده‌های صحیح مقدمه برنامه ریزی بلندمدت برای مدیریت مصرف هستند

عماد رفیعی کارشناس انرژی نیز با اشاره به این که میانگین تولید پالایشگاه‌های نفت در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۰۱ میلیون لیتر بوده و با ترکیب کردن ریفرمیت پالایشگاه‌ها و نفتا توانستیم تولید را به حدود ۱۱۲.۵ میلیون لیتر در روز برسانیم، گفت: میانگین مصرف در این مدت حدود ۱۱۸ میلیون لیتر در روز بوده است. سال گذشته حداقل روزی ۵ میلیون لیتر کسری بنزین داشتیم، اما این ناترازی در بازه‌های زمانی مثل شهریور که سفر‌ها زیاد می‌شود، مصرف به بالای ۱۴۲ میلیون لیتر هم رسید و حتی مجبور به واردات ۳۰ میلیون لیتر در روز هم شدیم.

وی بیان کرد: از سال ۱۳۴۳ یعنی در دولت حسنعلی منصور این روند به وجود آمد که هرازگاهی قیمت بنزین زیاد می‌شود، اما پس از مدتی به علت تورمی که به وجود می‌آید، اثر آن بر کاهش مصرف از بین می‌رود. در دولت حسنعلی منصور بنزین از ۵ ریال به ۱۰ ریال افزایش قیمت داشت و تورم بالا ایجاد شد، رانندگان تاکسی اعتصاب کردند، دولت مجبور شد از خودرو‌های ارتش برای حمل مسافران استفاده کند، شهر به آشوب کشیده شد، نانوایی‌ها به آتش کشیده شد؛ دقیقا مانند اتفاقاتی که در سال ۹۸ در کشور رخ داد.

این کارشناس انرژی اظهار کرد: در این مدت باید این مسئله را حل می‌کردیم، اما نکردیم. اکنون به نقطه‌ای رسیدیم که باید به صورت اصولی این مشکل را حل کنیم. در ترکیه که جمعیت مشابه ایران، اما GDP بالاتری از نظر اقتصادی دارد، ۹ میلیون لیتر در روز بنزین، ۱۶ میلیون لیتر گاز مایع و ۱۰ میلیون لیتر گازوئیل استفاده می‌کند. این کشور با جمعیت مشابه ما ۳۵ میلیون لیتر سوخت در خودرو‌ها استفاده می‌کند، اما ایران، روزانه ۱۳۵ میلیون لیتر بنزین و سی ان جی می‌سوزاند.

وی اظهار کرد: علت این مسئله، مردم نیستند؛ بلکه مردم، تابع سیاست‌های دولت‌ها هستند. علت این تفاوت میان ایران و ترکیه، تفاوت در زیرساخت حمل و نقل عمومی به ویژه در خطوط قطار و مترو و اتوبوس‌های درون شهری و برون شهری است. تنوع سبد سوخت نیز در ایران کمتر است.

رفیعی اظهار کرد: در ایران چند سال قیمت را ثابت نگه می‌داریم و وقتی به کسری بودجه برای واردات بنزین می‌رسیم، بحث افزایش قیمت مطرح می‌شود. انگیزه دولت‌ها از افزایش قیمت بنزین، جبران کسری بودجه است. این مسئله هیچ وقت باعث توسعه حمل و نقل عمومی نمی‌شود و انگار برنامه ریزی بلندمدتی در این حوزه انجام نداده ایم.

توزیع یارانه بنزین عادلانه نیست

سینا صفار کارشناس انرژی اندیشکده سیاستگذاری شریف نیز در ادامه بیان کرد: افزایش قیمت مانند آن چه که در گذشته انجام شد، به هیچ وجه مطلوب نیست، اما ناترازی بنزین جایی دردآوردتر می‌شود که مشاهده می‌کنیم برخی دهک‌های درآمدی، بیشتر متضرر می‌شوند. دهک دهم، ۱۷ برابر دهک اول از یارانه بنزین استفاده می‌کند. دهک‌های ضعیف‌تر نیز که وسیله نقلیه ندارند و از حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند، شرایط مطلوبی را از حمل و نقل عمومی تجربه نمی‌کنند.

وی اضافه کرد: از سوی دیگر، اگر به قیمت دست نزنیم، فشار کسری بودجه ناشی از واردات بنزین باز هم به مردم وارد می‌شود. نیاز به بازتوزیع یارانه بنزین داریم؛ به گونه‌ای که هم مسئله کسری بودجه حل شود و هم انتظارات تورمی ایجاد نشود. یارانه بنزین باید به همه مردم تخصیص یابد و شوک درمانی رخ ندهد.

قیمت تمام شده تولید بنزین در ایران بدون محاسبه نفت خام ۱۲ هزار تومان است

ناصر عاشوری دبیرکل انجمن صنفی کارمایی صنعت پالایش نفت در ادامه اظهار کرد: میانگین قیمت تمام شده تولید بنزین در پالایشگاه‌های کشور با در نظر گرفتن ارزش ذاتی نفت خام،  بالای ۳۰ هزار تومان است. تغییر قیمت باید آخرین گزینه دولت باشد و از روش‌های غیرقیمتی مختلفی برای مدیریت مصرف بنزین استفاده کند.

عماد رفیعی کارشناس انرژی درباره قیمت تمام شده تولید بنزین گفت: توسعه میدان نفتی، استخراج نفت خام، انتقال آن با خط لوله به پالایشگاه‌ها و هزینه‌های پالایشی و انتقال فرآورده به انبار نفت و پس از آن هزینه‌های خرده فروشی در جایگاه ها، همگی بر قیمت تمام شده تولید بنزین اثر دارد. اگر همه این‌ها به جز ارزش ذاتی نفت خام را در نظر بگیریم، قیمت تمام شده هر لیتر بنزین بین ۱۱ تا ۱۲ هزار تومان است. هزینه‌های استخراج و سود پالایشگاه‌ها نیز حدود ۷ هزار تومان است و اعدادی که در فضای مجازی درباره قیمت پایین تولید بنزین مطرح می‌شود، صحیح نیست.

وی تأکید کرد: ناترازی بنزین تقصیر مردم نیست و سیاست‌های نادرست این مشکل را به وجود آورده است. رشد جمعیت حدود یک درصد، اما رشد مصرف بنزین و عرضه خودرو به بازار بالای ۱۲ درصد است. هر سال یک میلیون و ۲۰۰ هزار خودروی جدید وارد بازار می‌شود، اما ۰.۳ درصد این مقدار خودروی فرسوده را اسقاط می‌کنیم یعنی اسقاط خودرو نهایتا ۱۲۰ هزار دستگاه است. حمل و نقل عمومی از حدود ۲۲ هزار دستگاه در سال به ۷ هزار دستگاه در سال کاهش یافته است و این نشان می‌دهد که نتوانستیم نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی را اجرا کنیم.

این کارشناس انرژی اظهار کرد: دولت در گام اول باید اصلاح گفتمانی بین خود و مردم درباره بنزین را انجام دهد. اگر هم قرار به افزایش قیمتی باشد، نباید از بنزین خودرو‌ها انجام شود؛ بلکه باید از سوخت جت که فقط حدود ۷ میلیون سفر در سال مربوط به آن است که حدود ۵ میلیون نفر این سفر‌ها را انجام می‌دهند و بقیه سفر‌های تکراری است. حدود یک تا دو میلیون از این مقدار نیز سفر‌های کاری و حتی مربوط به دولت است. این سفر‌ها را افراد متمول‌تر و با سطح درآمد بالاتر انجام می‌دهند.

وی تأکید کرد: دولت برای جبران کسری بودجه می‌تواند ۳۰ هزار میلیارد تومان را از اصلاح نرخ سوخت هوایی یا همین مبلغ را از اصلاح نرخ گاز مایع یا ال پی جی یا اصلاح نرخ نفت سفید و جلوگیری از قاچاق در این حوزه به دست آورد. یارانه گاز مایع و نفت سفید را می‌توانیم فقط به کمتر از یک میلیون خانواری که هنوز گازرسانی نشده اند، به صورت مستقیم پرداخت کنیم. یعنی اصلاحات باید از سوخت‌هایی آغاز شود که اصابت مردمی کمتری دارند.

سینا صفار کارشناس انرژی اندیشکده سیاستگذاری شریف در ادامه گفت: مردم باید بتوانند طعم اصلاح نرخ سوخت را بچشند. باید بازار پویایی وجود داشته باشد که سود آن مستقیما به مردم برسد که اعتماد اجتماعی به وجود می‌آورد. مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در سال ۱۴۰۰ نظرسنجی را انجام داد که طبق آن، ۸۳ درصد مردم معتقدند دولت اگر بخواهد، می‌تواند قیمت بنزین را افزایش ندهد. در مورد سوخت هواپیما نیز ۵۸ درصد مردم حتی افراد با درآمد زیر ۳ میلیون تومان خواسته اند که مردم کاری به قیمت نداشته باشند.

وی تأکید کرد: نظرسنجی نشان می‌دهد که اعتماد اجتماعی جالی خالی زیادی در گفتمان میان دولت و مردم دارد، اما در همین نظرسنجی، در سوالی که گفته شده بنزین را به همه بدهیم و مردم خودشان بازار آن را به وجود آورند، مردم موافق بودند.

کارشناس انرژی اندیشکده سیاستگذاری شریف اظهار کرد: پیش بینی این است که ۶۰ درصد مردم از تخصیص بنزین به همه مردم سود می‌برند، ۲۰ درصد نیز تغییری در حالشان ایجاد نمی‌شود. دولت می‌تواند با این روش، افزایش قیمت را به صورت پلکانی انجام دهد که عادلانه‌تر است و میان دهک‌های مختلف، تفاوت ایجاد می‌شود.